ΑΓΙΑ ΕΛΕΣΑ ΚΑΙ ΑΓΙΑ ΚΑΛΗ

ΑΓΙΑ ΕΛΕΣΑ ΚΑΙ ΑΓΙΑ ΚΑΛΗ

ΔΥΟ ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΠΙΒΙΩΣΕΙ ΕΩΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑΣ.

Η ρίζα Ελευθ_  του ονόματος  της αρχαίας Ελεύθερνας σύμφωνα με το καθηγητή Ν. Σταμπολίδη συνδέεται με τη θεά Ειλειθυία (κρητικός τύπος «Ελευθία» , λακωνικός τύπος «Ελουσία»). Η θεά Ελευθία θεωρείται μια κρητική χθόνια θεότητα που συνδέεται με τη θεά Άρτεμη. Σύμφωνα με τον  M.P. Nilson αρχικά ήταν μια θεά της φύσης, προστάτιδα όλων των  νεογέννητων πλασμάτων καθώς και των νέων γενικότερα. Αργότερα συνδέθηκε κυρίως με τη γονιμότητα και τους τοκετούς αποκτώντας το χαρακτήρα μίας μαίας θεότητας.

Από τον Ωλήν σύμφωνα με τον Παυσανία η Άρτεμις Ειλειθυία προσδιορίζεται  ως «Ευλινος» δηλαδή  ως καλή γνέστρα, κάτι που πιθανός τη συνδέει τόσο με τη Μοίρα Κλωθώ όσο και με τη  ρεθύμνια Αρτέμιδα τη Ροκκαία. Η συσχέτιση της με το μαλί και το γνέσιμο,  επιβαιβεώνεται και από πινακίδες γραμμικής γραφής Β´ που έχουν βρεθεί στη Κνωσσό και στις οποίες η θεά φέρεται να δέχεται προσφορές μαλλιού. Επίσης σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα πιθανολογείται ότι γινόταν  προς τη θεά   προσφορές υφασμάτων και ενδυμάτων.  Προσφορές που αποσκοπούσαν στην εύνοια της θεάς για ένα επιτυχή και χωρίς προβλήματα τοκετό.

Η θεά Ελευθία λατρευόταν κυρίως σε βραχοσκεπές, σπήλαια με υδατοσυλογές και βραχώδη τοπία. Κάτι που  ενισχύει ακόμη περισσότερο τη συσχέτιση της με τη Ροκκαία Αρτέμιδα, μιας και η θεματική λέξη “Rocca” στα Λατινικά της περιόδου του Αιλιανού, είχε  τόσο τη σημασία της νηματουργικής ρόκας όσο και του ριζιμιού βράχου. Στη περιοχή του Ρεθύμνου κατα την ύστερη αρχαιότητα τη λατρεία της θεάς Άρτεμης φαίνεται να διαδέχθηκε η χριστιανική υπόσταση της Παναγίας.

Έτσι τα χαρακτηριστικά, οι ιδιότητες, η εικονογραφία και γενικότερα το πλαίσιο λατρείας της Άρτεμις Ελευθίας «προσαρμόστηκε» με τη μορφή της θρησκευτικής παράδοσης σε διάφορους λατρευτικούς τύπους της Παναγίας όπως είναι η «Λαμπηνή» η «Ζωοδόχος Πηγή» και η «αγία  Γαλατού» ή «Γαλού» όπως αναφέρεται στον οικισμό του Γάλλου.

Αυτός ο θρησκευτικός συγκρητισμός δεν ήταν πάντα επιτυχής και απόλυτος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η αγία Ελέσα και η αγιά Καλή στην Ελεύθερνα, οι οποίες εξακολουθούν μέχρι και τις μέρες μας να διατηρούν τον παγανιστικό χαρακτήρα τους. Η Αγία Ελέσα είναι μια συγκεχυμένη αγία που δημιούργησε η χριστιανική μυθολογία.  Το όνομα της   προέρχεται από το «Ελουσία» που είναι ο λακωνικός τύπος γραφής  της θεάς Ελευθίας. Ενώ η λέξη «Καλή» σύμφωνα με την αρχαιολόγο Δρ Μ. Σπαθή αποτελεί ένα από τα προσωνύμια της θεάς Ελευθίας. Η αγία  Καλή   δεν αναφέρονται απο τους συναξαριστές και ούτε περιέχεται  στο επίσημο χριστιανικό αγιολόγιο. Στην ουσία και οι δύο αγίες αποτελούν  κεκαλυμμένες παγανιστικές λατρείες της θεάς Ελευθίας που έχουν επιβιώσει μέχρι και σήμερα  στη περιοχή του Ρεθύμνου .

Ναούς  της αγίας Ελέσας και της αγίας Καλής μπορεί κάποιος να δει  στους λαξευμένους τάφους του ρωμαϊκού νεκροταφείου της αρχαίας Ελεύθερνας (απ’ όπου και φωτογραφίες). Αξίζει να αναφερθεί ότι η αγία Καλή δε λειτουργάτε ποτέ, μιας και δεν υπάρχουν χριστιανικοί ύμνοι και κανόνες προς τιμή της. Ενώ εάν κάποιος παρατηρήσει προσεκτικά μπορεί στις εσοχές των βράχων των δύο ναών να δει τούφες μαλλιών, γυναικίους βόστρυχους, κομάτια υφασμάτων και διάφορα σημειώματα που αφήνουν ως επικλήση  γυναίκες με προβλήματα στειρότητας ή ως τάματα οι λεχώνες μετά από ένα φυσιολογικό τοκετό. Λατρευτικές πρακτικές που χωρίς καμία  αμφιβολία παραπέμπουν  στη λατρεία της θεάς Ελευθίας. Παρόμοιες παγανιστικές πρακτικές  συναντιόνται και σε πολλές άλλες περιπτώσεις στη Κρήτη (Δεντρολατρεία Αγίου Φανουρίου Αχλαδέ, θυσία ταύρου στο χωριό Μαλάθυρος κ.α. ) δύνοντας τη δυνατότητα μιας έστω και αποσπασματικής βιωματικής προσέγγισης της αρχαίας ελληνικής θρησκείας

Γιώργος Γαβαλάς  gcgavalas@yahoo.gr